Czynny żal, czyli jak uniknąć odpowiedzialności karnej skarbowej

Przepisy kodeksu karnego skarbowego przewidują instytucję, która umożliwia Ci jako sprawcy uniknięcie odpowiedzialności karnej skarbowej pomimo popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego.

Taką instytucją jest tzw. czynny żal uregulowany w przepisie art. 16 kodeksu karnego skarbowego, który dotyczy wszystkich przestępstw i wykroczeń skarbowych.

Szczególnym rodzajem czynnego żalu jest instytucja uregulowana w przepisie art. 16a kodeksu karnego skarbowego, która odnosi się jednak tylko do przestępstw lub wykroczeń skarbowych popełnionych przy użyciu deklaracji podatkowej (zeznania podatkowego) oraz skutkujących uszczupleniem podatku objętego tą deklaracją (zeznaniem).

W związku z tym czynny żal z przepisu art. 16 kodeksu karnego skarbowego ma znacznie szerszy zakres, a ponadto pozwala na pełne uniknięcie odpowiedzialności karnej skarbowej, co nie zawsze jest możliwe w przypadku czynnego żalu z przepisu art. 16a kodeksu karnego skarbowego związanego z korektą deklaracji podatkowej (zeznania podatkowego) i zapłatą uszczuplonego podatku. 

Warunki skorzystania z czynnego żalu

Czynny żal – zgodnie z przepisem art. 16 § 1 kodeksu karnego skarbowego – polega na tym, że po popełnieniu czynu zabronionego zawiadamiasz jako sprawca o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu.

W zamian za dokonanie takiego zawiadomienia nie podlegasz karze za popełnione przestępstwo lub wykroczenie skarbowe.

Z powyższego przepisu wynika, że nie zostanie nałożona kara, jeżeli:

• popełniłeś przestępstwo lub wykroczenie skarbowe,
• zawiadomiłeś o tym organ powołany do ścigania,
• ujawniłeś istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające przy jego popełnieniu.

W przypadku przestępstw podatkowych organem powołanym do ścigania jest naczelnik urzędu skarbowego lub naczelnik urzędu celno-skarbowego. 

Czynny żal możesz złożyć na piśmie lub przekazać ustnie do protokołu, ale w praktyce składany jest on wyłącznie w formie pisemnej, co pozwala na jego prawidłowe przygotowanie.

W zawiadomieniu powinieneś ujawnić istotne okoliczności towarzyszące popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, w szczególności obejmuje to ujawnienie osób, które były także zaangażowane w jego popełnienie (współsprawców, pomocników, podżegaczy).

W treści czynnego żalu nie musisz tłumaczyć, dlaczego zostało popełnione przestępstwo lub wykroczenie skarbowe albo wyrażać skruchy, ale masz bezwzględny obowiązek ujawnienia istotnych okoliczności popełnionego przez Ciebie czynu, czyli powinieneś opisać na czym konkretnie polegał ten czyn (jakich obowiązków nie wykonałeś lub co zrobiłeś niezgodnego z przepisami prawa podatkowego), a także czy dokonałeś go sam lub z innymi osobami, które powinieneś wyraźnie wskazać.

W sytuacji, gdy nie było osób współdziałających w popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego powinieneś to wyraźnie zaznaczyć, żeby nie było wątpliwości, że zawiadomienie spełnia warunki określone prawem.

Istotne jest to, że w przypadku, gdy przestępstwo lub wykroczenie skarbowe związane jest z nieuiszczeniem przez Ciebie należnego podatku czynny żal jest skuteczny tylko wówczas, gdy w terminie wyznaczonym przez naczelnika urzędu skarbowego lub równocześnie z jego złożeniem zapłacisz zaległy podatek.

Warunkiem skuteczności czynnego żalu nie jest zapłacenie zaległego podatku równocześnie z jego złożeniem, gdyż z przepisu wynika wyraźnie, że najpóźniej musisz go zapłacić w terminie wyznaczonym przez naczelnika urzędu skarbowego.

Pomimo pewnych kontrowersji w praktyce organy ścigania uznają, że dla skuteczności czynnego żalu powinieneś zapłacić cały zaległy podatek wraz ze wszystkimi odsetkami za zwłokę.

Trzeba zaznaczyć, że nie wszystkie przestępstwa lub wykroczenia skarbowe wiążą się z uszczupleniem podatku, gdyż niektóre z nich związane są tylko z naruszeniem obowiązków wynikających z ustaw podatkowych, które nie skutkują żadnym uszczupleniem podatkowym.

W takim przypadku z przyczyn oczywistych warunkiem skuteczności czynnego żalu jest samo zawiadomienie spełniające powyżej wskazane warunki.

Wyłączenie zastosowania czynnego żalu

Musisz pamiętać o tym, iż z czynnego żalu nie możesz skorzystać, gdy organ powołany do ścigania ma już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego.

Przepisy nie definiują co należy rozumieć przez wyraźne udokumentowanie należy jednak przyjąć, że fakt popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego powinien zostać wyraźnie uprawdopodobniony dowodami w postaci dokumentów np. notatki urzędowej, protokołu przesłuchania świadka.

Z czynnego żalu nie można skorzystać także, gdy organ powołany do ścigania rozpoczął czynności służbowe, w szczególności czynności sprawdzające lub kontrolę zmierzające do ujawnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego.

Oznacza to, że czynny żal jest bezskuteczny w przypadku wezwania przez naczelnika urzędu skarbowego do wykonania obowiązku w ramach czynności sprawdzających albo wszczęcia kontroli podatkowej w zakresie związanym bezpośrednio z popełnionym przestępstwem lub wykroczeniem skarbowym.

Czynnego żalu nie stosuje się wobec sprawcy, który kierował wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego albo wykorzystując uzależnienie od siebie innej osoby polecił jej wykonanie czynu zabronionego, czyli wobec sprawcy kierowniczego lub polecającego.

Z czynnego żalu nie może także skorzystać osoba, która zorganizowała grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego albo taką grupą lub związkiem kierowała, chyba że czynny żal składa ze wszystkimi członkami takiej grupy lub związku.

Czynnego żalu nie stosuje się wobec sprawcy, który nakłonił inną osobę do popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania wobec tej osoby postępowania o ten czyn zabroniony, czyli wobec sprawcy będącego prowokatorem.

Czy składać czynny żal

W praktyce pojawiają się wątpliwości co do konieczności składania czynnego żalu w przypadku, gdy czyn zabroniony został popełniony całkowicie nieumyślnie, np. był wynikiem omyłki.

Oczywiście czynny żal może być złożony także po popełnieniu czynu zabronionego, który może, ale nie musi być przestępstwem lub wykroczeniem skarbowym (np. z powodu braku winy albo nieumyślności działania lub zaniechania).

Zalecam Ci składanie czynnego żalu nawet w takim przypadku, gdyż wówczas brak jest podstaw do rozważania kwestii Twojej odpowiedzialności karnej skarbowej, a jego niezłożenie może spowodować analizowanie przez organ ścigania kwestii Twojej winy lub umyślności, a w przypadku ich przyjęcia wszczęcie postępowania karnego skarbowego mogącego prowadzić do ukarania.

Złożenie skutecznego czynnego żalu powoduje natomiast, że postępowania karnego skarbowego w ogóle się nie wszczyna w sprawie, o której zawiadomiłeś organ ścigania.

Na koniec należy zaznaczyć, iż w przypadku, gdy czyn zabroniony będący przestępstwem lub wykroczeniem skarbowym wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa lub wykroczenia określonego w przepisach karnych innej ustawy niż kodeks karny skarbowy to wówczas złożenie czynnego żalu nie powoduje wyłączenia karalności na podstawie tej innej ustawy.

Poczytaj też:

• Przesłuchanie podejrzanego – wyjaśniać czy milczeć >>
• Przesłuchanie podatnika – możesz ale nie musisz >>
• Przesłuchanie podejrzanego – kontrowersyjny poradnik >>

Piotr Przedpełski
adwokat

Zdjęcie: rawpixel

***

PRZESŁUCHANIE PODEJRZANEGO – WYJAŚNIAĆ CZY MILCZEĆ?

W przypadku zatrzymania i postawienia zarzutów jednym z podstawowych pytań, jakie zadaje sobie podejrzany jest pytanie – wyjaśniać czy milczeć?

Prawidłowa odpowiedź jest identyczna jak ta w znanej mi opowieści o doświadczonym adwokacie, który na każde skomplikowane pytanie odpowiadał – to zależy… [Czytaj dalej…]